Opracowała: mgr Dorota Rudzińska-Friedel
SPIS TREŚCI
3. Komunikacja dziecka z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym
4. Cele i założenia programu nauczania
4.1. Procedury osiągania określonego celu prowadzenia terapii
4.2. Przykładowy zestaw ćwiczeń
5. Program pracy nauczyciela-terapeuty
5.1.Zastosowane metody pracy – omówienie
6. Jak osiągnąć sukces podczas prowadzenia Terapii Pedagogicznej?
7. Terapia Pedagogiczna z wykorzystaniem technik ruchowych
7.1. Przykładowy konspekt zajęć terapeutycznych
7.2. Przykładowy scenariusz zajęć terapeutycznych
8. Ocena i oczekiwane kompetencje ucznia
8.1.Pomoce dydaktyczne – omówienie
1. Wprowadzenie
Program wieloprofilowego nauczania i wspomagania rozwoju dzieci z MPDz powstał na bazie wieloletnich doświadczeń w pracy dydaktyczno-terapeutycznej z moim własnym dzieckiem, w oparciu o nabyte kwalifikacje zawodowe.
Program został napisany w oparciu o Podstawę Programową. Jego głównym założeniem jest modyfikacja sposobów nauczania w odniesieniu do dzieci z deficytami sensorycznymi na terenie szkoły. Ponadto zakłada realizację określonego materiału dydaktycznego na poziomie, który wydobywa rzeczywisty potencjał intelektualny tych dzieci.
Program przeznaczony jest do realizacji we wszystkich placówkach oświatowych na każdym etapie edukacji, przez co zyskuje uniwersalny charakter. Jego treści edukacyjne są ustalane przez nauczycieli w danej placówce, ponieważ to oni znają najlepiej problemy i potrzeby dzieci oraz młodzieży, z którą pracują.
Realizacja programu wiąże się z wysokimi nakładami, które z kolei są zdeterminowane potrzebami i problemami dziecka, jego tempem rozwoju psychoruchowego, rodzajem deficytów sensorycznych, umiejętności, możliwości i stylu uczenia się ucznia ze specyficznymi problemami edukacyjnymi.
Wyżej wymienione cechy powodują, że program przyczynia się do wyrównywania szans edukacyjnych, znosi bariery i daje równe możliwości najbardziej optymalnego rozwoju, wszechstronnego dostępu do informacji, wydobywania rzeczywistego potencjału intelektualnego dziecka ze specyficznymi problemami edukacyjnymi.
W części wstępnej dużo miejsca i uwagi poświęciłam opisowi dysfunkcji schorzenia MPDz, specyficznym potrzebom edukacyjnym oraz komunikacji. Jest to informacja, którą nauczyciel musi posiadać przed przystąpieniem do układania treści edukacyjnych.
Procedury osiągania celów i metody pracy dostosowane są do potrzeb i problemów dziecka na danym etapie rozwoju psychoruchowego. Nie ma kresu rozwoju, jest tylko grzech zaniedbania w tym zakresie i dlatego bardzo duży nacisk położyłam na dostosowanie środków dydaktycznych i wykorzystanie alternatywnych środków sprawdzających, np. testy, które zostały odpowiednio dobrane do potrzeb i problemów dziecka do stopnia Jego niepełnosprawności ruchowej i sposobu komunikowania się.
Terapia pedagogiczna została uszczegółowiona, gdyż stanowi bardzo ważny element w wieloprofilowym rozwoju dzieci i młodzieży z dysfunkcjami sensorycznymi, niepełnosprawnością ruchową. Przez działania terapeutyczne również wyrównujemy szanse edukacyjne tych dzieci, gwarantujemy im najbardziej optymalne warunki rozwoju.
Szczegółowo opisałam zasady prowadzenia terapii, program pracy nauczyciela. Wszystko po to, aby osoba, prowadząca zajęcia w swojej pracy czuła się bezpiecznie i mogła korzystać z usystematyzowanej wiedzy, do której może się odnieść, skorygować lub z niej skorzystać. Program służy nauczycielowi, rozwija Jego inicjatywę i inspiruje w pracy. Stanowi drogowskaz, z którego może czerpać potrzebną wiedzę do konstruowania treści edukacyjnych i wymagań wobec ucznia.
Kolejną, istotną kwestią są cele i zadania szkoły.
Celem edukacji uczniów z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, jego personalizacja oraz socjalizacja, a w szczególności wyposażenie go – w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości – w takie umiejętności i wiadomości, aby:
- Mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie, w zależności od swoich potrzeb i problemów.
- Kształtował swoją osobowość, wyrażał swoje emocje i uczucia.
- Rozwijał swoje zainteresowania, zdobywał wiedzę o świecie, rozwijał swoje umiejętności szkolne i twórcze.
- Mógł uczyć się zgodnie ze swoimi możliwościami psychoruchowymi, najsprawniejszym kanałem sensorycznym.
- Zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
- Zdobył maksymalną niezależność psychiczną w zakresie myślenia o sobie „jestem niepełnosprawnym, ale pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, tylko zechciej mnie wysłuchać”.
- Mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swojej inności integralności.
Zadania szkoły:
-
- Tworzenie właściwych warunków, niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, nawiązanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem.
- Wypracowanie sposobów dokonywania oceny aktualnego funkcjonowania ucznia, jego aktywności umiejętności i sposobu komunikowania się
- Wytyczanie i korygowanie indywidualnego programu edukacyjnego dostosowanego do potrzeb motorycznych i komunikacyjnych dziecka biorąc pod uwagę Jego mocne strony i zainteresowania oraz możliwości intelektualne i stan emocjonalny ucznia z MPDz.
- Wytyczanie i korygowanie indywidualnego programu terapeutycznego w zakresie rozwoju funkcji sensomotorycznych, mających bezpośredni wpływ na proces nauki.
- Wytyczanie i korygowanie indywidualnego programu rehabilitacji ruchowej, logopedycznej psychologiczno-pedagogicznej, mających wpływ na wspomaganie procesu rozwoju funkcjonowania ruchowego, emocjonalnego i poziomu umiejętności psychomotorycznych kształtujących jakość edukacji ucznia z MPDz
- Tworzenie dogodnych warunków realizacji powyższych programów zwracając szczególną uwagę na:
- dostosowanie warsztatu pracy szkolnej do indywidualnych potrzeb dziecka;
- zadbanie o „asystenta” osobę wspomagającą indywidualną realizację programu;
- dostosowanie do indywidualnych potrzeb ucznia rodzaju komunikowania się i rozwijania go.
- Tworzenie dogodnej atmosfery wśród szkolnej społeczności do zaakceptowania i poszanowania inności uczniów niepełnosprawnych ruchowo.
- Tworzenie warunków sprzyjających motywowanie uczniów do podejmowanych zadań.
- Tworzenie właściwych warunków niezbędnych do zapewnienia uczniowi najpełniejszy rozwój potencjalnych możliwości intelektualnych i zainteresowań, a także rozwój emocjonalny i społeczny ucznia.
2. Wstęp
Mózgowe Porażenie Dziecięce jest definiowane w różnoraki sposób. Zdaniem Barbary Arusztowicz i Wojciecha Bąkowskiego „Mózgowe Porażenie Dziecięce to różnorodne, niepostępujące, zaburzenia czynności ruchowych, będące następstwem uszkodzenia mózgu dziecka w okresie ciąży, porodu lub w pierwszych 2-3 latach po urodzeniu; tzn. przed osiągnięciem pewnego stopnia dojrzałości morfologicznej mózgu”[1]. Z kolei w ujęciu Marii Borkowskiej Mózgowe Porażenie Dziecięce jest zespołem różnorodnych objawów zaburzeń czynności ruchowych i napięcia mięśni, wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju nabytymi przed urodzeniem, w okresie okołoporodowym czy po urodzeniu we wczesnym dzieciństwie”[2]. W ujęciu Romana Piotra Michałowicza „Mózgowe Porażenie Dziecięce powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie poporodowym to niepostępujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, a zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego. Mózgowe Porażenie Dziecięce nie stanowi określonej odrębnej jednostki chorobowej, a jest ono różnorodnym etiologicznie zespołem objawów chorobowych”[3].
Przedstawiłam trzy wybrane przez siebie definicje MPDz, można jednak przyjąć, że ich cechą wspólną są:
-
-
- Zaburzenia czynności ruchowych i postawy.
- Umiejscowienie zmian w mózgu (niedotlenienie).
- Zespół objawów chorobowych.
- Niepostępujące zaburzenie czynności.
- Różnorodne czynniki etiologiczne.
- Powstanie zmian w okresie najintensywniejszego rozwoju mózgu.
-
Wskazując na definicje Mózgowego Porażenia Dziecięcego warto nieco bliżej przyjrzeć się również objawom, które bezpośrednio wskazują na ten rozdaj zaburzenia. Wśród nich możemy wyróżnić:
- niedowłady kończyn;
- zaburzenia funkcjonalne;
- zaburzenia równowagi;
- obniżone napięcie mięśni;
- wzmożone napięcie mięśni ( spastyczność );
- zmienne napięcie mięśni (w zależności od stanu emocji);
- ruchy mimowolne ( atetotyczne );
- drżenie zamiarowe (ataksja);
- brak zborności ruchów;
- dezintegracja sensoryczna (brak współdziałania systemów zmysłowych ze sobą);
- zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowo – słuchowej;
- zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej (spostrzeganie, różnicowanie, pamięć);
- zaburzenia analizy i syntezy słuchowej (spostrzeganie, różnicowanie, pamięć);
- zaburzenia praksji (planowanie ruchu);
- zaburzenia słuchu, wzroku (wady);
- zaburzenia czucia, dotyku;
- zaburzenia koncentracji uwagi;
- zaburzenia mowy.
U osób z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym mogą pojawiać się:
- padaczka;
- upośledzenie umysłowe;
- zaburzenia emocjonalne;
- zaburzenia przystosowania;
- zaburzenia wegetatywne (moczenie mimowolne, ślinotok).
Kolejną znamienną cechą osób z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym jest ich poziom rozwoju umysłowego. Badania wskazują na znaczny rozrzut ich ilorazu inteligencji. Taki stan rzeczy zdeterminowany jest przez:
- potencjał intelektualny dziecka „przyniesiony” na świat;
- rodzaj funkcjonowania ruchowego (poziom samodzielności, komunikowania się, rodzaj przekazu wiadomości);
- rodzaj prowadzonej terapii ruchowej i psychopedagogicznej (czy dobór środków i metod jest trafny, czy prowadzone jest wieloprofilowe usprawnianie od samego początku w zależności od potrzeb i problemów indywidualnych dziecka);
- terapia prowadzona systematycznie konsekwentnie, wieloprofilowo;
- poziom informacji, która dociera do dziecka wielozmysłowo (wzrok, słuch, dotyk);
- częstotliwość docierania informacji do dziecka (samo w sposób empiryczny nie jest w stanie doświadczyć wielu zdarzeń i dlatego to „świat” musi „przyjść” do dziecka, aby ono mogło zdobyć informację i potem z niej korzystać), jeśli tak się nie dzieje, dziecko mimo możliwości intelektualnych nie rozwija się prawidłowo, ponieważ nie ma stymulacji.
3. Komunikacja dziecka z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym
Pedagodzy, psycholodzy, terapeuci, nauczyciele wychowują i uczą, używając do tego celu swoich najlepszych kwalifikacji, poszukując odpowiednich metod i środków do prowadzenia zajęć. Powinni pozytywnie postrzegać dziecko, wierzyć w Jego umiejętności i najlepsze możliwości . W ten sposób budowana jest motywacja dziecka do pracy i nauki do przezwyciężania własnych słabości.
Jeśli jednak postawa terapeuty, nauczyciela, opiekuna jest inna, wówczas zdarza się często obniżony poziom motywacji, brak wiary we własne możliwości i w odniesienie sukcesu. Ponadto należy odkreślić, że obniżona samoocena rodzi frustracje, brak równowagi emocjonalnej a w konsekwencji zachowania agresywne i problemy zachowania społecznego.
Kiedy rodzi się dziecko, my, dorośli (rodzice, terapeuci, nauczyciele) jesteśmy zobowiązani stworzyć temu dziecku najlepsze warunki do wszechstronnego rozwoju psychoruchowego. Jeśli wiadomo, że dziecko ma i będzie miało specyficzne potrzeby i problemy, wynikające z np. Mózgowego Porażenia Dziecięcego, wówczas odpowiedzialność za Jego rozwój psychoruchowy jest tym większa, im większe są deficyty wynikające ze schorzenia.
Problemem dziecka nie jest fakt, że nie mówi i nie może się z nami porozumiewać werbalnie. To my musimy zastosować odpowiednie metody i środki, aby skomunikować się z dzieckiem najpełniej i wydobyć cały Jego potencjał intelektualny. Niestety często dziecko z MPDz z powodu braku komunikacji werbalnej jest od razu klasyfikowane jako upośledzone i zamiast rozwijać swój potencjał intelektualny, gubi go. Należy pamiętać, że Porażenie Mózgowe nie jest związane z upośledzeniem. Upośledzenie umysłowe może współwystępować jako dodatkowe schorzenie, może również wystąpić tzw. opóźnienie wynikające z błędnie dobranych środków i metod oddziaływania (brak dostatecznie dużej ilości informacji ze świata, do którego samo dziecko „nie wyjdzie” ze względu na niesprawność ruchową, a „świat nie przychodzi” do dziecka).
Równie istotny jest dobór testu psychologicznego, który powinien odpowiadać ściśle potrzebom i problemom dziecka z MPDz. Jego doskonałym przykładem jest test Columbia, przeznaczony dla dzieci, które z różnych przyczyn nie mówią i są niesprawne ruchowo. Testem tym badamy dzieci do 10-go roku życia.
Oddziaływania terapeutyczne przygotowują system nerwowy do pracy-integrują systemy zmysłów tak, aby nauka była prostsza, bardziej efektywna oraz przynosiła radość i satysfakcję. Zestaw ćwiczeń opracowuje się indywidualnie do potrzeb i możliwości indywidualnych dziecka. Zawiera on elementy wszystkich metod psychopedagogicznych i rehabilitacyjnych. Wszystko to po to, aby komunikowanie się dziecka z otoczeniem było pełne a informacja zwrotna o przyswojonej wiedzy i jej jakości adekwatna do stanu rzeczywistego
Komunikacja jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka. Porozumiewamy się, aby określać swoje potrzeby, mówimy o swoich problemach, określamy swoje emocje, uczymy się i odpowiadamy na pytania. Mówimy werbalnie i pozawerbalnie. Język naszego ciała jest bardzo czytelny, jeśli tylko chcemy go odczytać. Gest, mimika twarzy, grymas w danej sytuacji odzwierciedlają nasz stosunek do danego problemu. Język pozawerbalny stanowi uzupełnienie wypowiedzi, lecz często bywa niedostrzegalny, ignorowany lub niedoceniany. Tymczasem okazuje się, że komunikat werbalny, mimo używania wielu słów jest mało czytelny. Pragnę tutaj zwrócić uwagę na istotę komunikatu pozawerbalnego, zwłaszcza u osób niepełnosprawnych ruchowo, które mają utrudnioną komunikację słowną lub w ogóle jej nie mają, a rozwój intelektualny przebiega prawidłowo. Chcą mówić o swoich potrzebach, problemach, określać radości i smutki, wygłaszać opinie i „własne zdanie”, chcą uczyć się i być traktowane na równi z rówieśnikami. Dziecko jest szczęśliwe, kiedy ktoś znajduje na tyle dużo czasu, aby poczekać na całość Jego wypowiedzi. Odczuwa radość w sytuacjach, gdy ktoś chce Go wysłuchać, wówczas może zaistnieć i określać swoje zdanie wobec wszystkich spraw. Wiadomo jednak, że taka komunikacja „alternatywna” trwa długo ze względu na niesprawność ruchową i wynikające z niej problemy, np. koordynacji. Jednak konieczne jest wyposażenie dziecka w techniczną możliwość wypowiedzi tak, aby mogło uczyć się i rozwijać swoje zainteresowania i uzdolnienia, zdobywać wiedzę i w ten sposób dorównywać rówieśnikom, rywalizować z nimi. Niejednokrotnie nauka staje się formą aktywności dla dziecka niepełnosprawnego, taką jak dla innego dziecka gra w piłkę. Komputer jest szansą pracy dla osób niepełnosprawnych ruchowo (każdy komputer można całkowicie dostosować do potrzeb i problemów osoby niepełnosprawnej) pod warunkiem, że jest ona wykształcona w wystarczającym zakresie, aby podjąć pracę i realizować w ten sposób swoje ambicje, aspiracje. Można jeździć na wózku, ale jeśli się pracuje i zarabia na swoje utrzymanie, wówczas człowiek odczuwa sens własnego życia, istnienia. I to stanowi główny cel, kiedy zabiegamy o odpowiednią komunikację zwrotną dla dziecka niepełnosprawnego. Tym kierują się i terapeuci, którzy pracują z dzieckiem z MPDz, aby Jego komunikacja była pełna i szeroko rozumiana. Oczywiście „szybkość” komunikacji jest nie bez znaczenia, dlatego do różnych sytuacji dobieramy odpowiednie formy porozumiewania.
Proces komunikacji z osobą niepełnosprawną może przebiegać w różnoraki sposób. Jednym z nich jest właśnie tak zwany system alternatywnej komunikacji Bliss, rozumiany jako zbiór znaków znaczeniowych, z których można tworzyć wypowiedź. Każdy znak zostaje podpisany, więc osoba czytająca, nie musi znać znaczenia znaków. Części mowy podzielone są kolorami-pomarańczowe to znaki osobowe, zielone to znaki czasownikowe, żółte to znaki rzeczowników, niebieskie to znaki przymiotnikowe. Wypowiedź tworzy osoba niepełnosprawna, używając odpowiedniego formatu dostosowanego do jej problemów i potrzeb. Ten kto czyta, zapisuje pokazane znaki tak, aby nie zatracić wątku i sensu wypowiedzi. System jest międzynarodowy i mogą go wprowadzać tylko osoby przeszkolone i posiadające uprawnienia. Słownik indywidualny pozwala na porozumiewanie oraz pełną wypowiedź szkolną. Końcowym, nadrzędnym elementem jest informacja zwrotną, którą stanowią przyswojone treści.
Ten system daje również możliwość wypowiedzi na dowolny temat. Na zeszycie ucznia słownika Bliss jest napisane: „Zatrzymaj się, porozmawiaj ze mną. Mam na imię …, rozumiem wszystko, co do mnie mówisz. Wiem, co chcę ci powiedzieć. Pomóż mi w tym. Obracaj kartki zeszytu-najpierw kolor (część mowy), potem znak. Proszę, zapisuj na kartce moją wypowiedź, mniej trochę cierpliwości (ze względu na problemy ruchowe pokazanie odpowiedniego znaku zajmuje troszeczkę czasu), bądź moim przyjacielem”.
To ważne, aby taka informacja znalazła się, ponieważ nie każdy wie, jak się zachować w sytuacji obcowania z osobą niepełnosprawną. Taka niewiedza stanowi główną przyczynę unikania z nim kontaktu. Często jest to po prostu strach, który powoduje brak informacji.
Warto również uzmysłowić sobie, czym jest komunikacja, kiedy tak naprawdę możemy mówić o jej zaistnieniu. Otóż podstawowa komunikacja TAK – NIE – plansze pokazywane nawet wzrokiem powodują już komunikację. Dziecko ma możliwość odpowiadania na zadane pytania i tym samym rozszerza swoją wypowiedź za pomocą znaków Bliss. Ponadto można konstruować testy tematyczne, gdzie odpowiedz TAK – NIE jest wystarczającym komunikatem. To samo dotyczy testów PRAWDA – FAŁSZ. Wykorzystanie Tablicy Literowej z układem liter jak w komputerze + znaki polskie – umożliwia literowanie wyrazów, które następnie wstawiamy w puste miejsca w tekście. Również istnieje możliwość literowania całych wypowiedzi lub wiązanie literowania ze znakami Bliss- w zależności od potrzeby. Kolejną alternatywę stanowią testy tematyczne wyboru, testy na rozumienie tekstu (wyboru, TAK – NIE, PRAWDA – FAŁSZ). Natomiast tablice matematyczne są konstruowane tak, aby dziecko mogło wykazać się wykonywaniem zadań.
Bardzo ważnym elementem jest również „nauka uczuć”, czyli zapoznanie ze specyfiką, w jakich sytuacjach można tak się czuć lub można to czuć. Wymyślamy sytuacje, w których można się „tak” czuć. Wszystko to po to, aby dziecko potrafiło dokładnie określić swój stan emocjonalny i podało powody takiego stanu rzeczy. Drugim elementem jest wymyślanie przez terapeutę sytuacji fikcyjnej, do której dziecko ma za zadanie dopasować uczucia, odczucia i reakcje. Ważne jest, aby mówić o uczuciach i rozładowywać sytuacje pozytywne oraz negatywne. Narastające emocje nie mogą przeradzać się w agresję przez brak zrozumienia. Niestety, często stykamy się z tym w wieku dojrzewania u dzieci, które mają bardzo zaburzony kontakt słowny lub go nie mają. Patryk w tej chwili potrafi określać jak się czuje i uzasadnić, co stanowi przyczynę właśnie takiego stanu. W ten sposób zapobiegamy narastaniu emocji. Takiej komunikacji służy zestaw min określający uczucia i odczucia.
4. Cele i założenia programu nauczania
Do celów programu nauczania możemy zaliczyć:
- Wielozmysłowe przekazywanie wiadomości edukacyjnych, dostosowanych do wieku dziecka i jego zainteresowań (zgodnie z poziomem edukacji).
- Wdrażanie do komunikowania się dziecka z otoczeniem (wypowiedź swobodna, sprawdzanie wiadomości) formy komunikacji alternatywnej, dostosowanie form komunikacji do potrzeb i problemów dziecka.
- Sensoryczna Integracja (wieloprofilowe usprawnianie)
- koordynacja wzrokowo – ruchowo – słuchowa;
- koncentracja uwagi;
- spostrzeganie, różnicowanie, pamięć;
- analiza i synteza wzrokowa i słuchowa;
- procesy logicznego myślenia;
- reedukacja czytania i pisania;
- terapia pedagogiczna, wyrównująca szanse edukacyjne dzieci;
- wspomaganie rozwoju psychoruchowego w celu wydobywania rzeczywistych potencjałów intelektualnych i możliwości dziecka.
- 4. Rehabilitacja dziecka – usprawnianie ruchowe, logopedia.
- Równowaga emocjonalna, utrzymanie poczucia bezpieczeństwa podczas wykonywania zadań, wysokiego poziomu motywacji do pokonywania własnych słabości.
- Wdrażanie dziecka do zachowania norm społecznych, pozytywnego myślenia na swój temat (dobra samoocena).
- Przygotowanie dziecka do obsługi komputera i programów multimedialnych Internetu (niezależność, integralność, wyrównywanie szans edukacyjnych )
- Program przygotowano do realizacji we wszystkich typach szkół, na każdym poziomie edukacji po dostosowaniu treści edukacyjnych do realizowanego określonego programu, typu szkoły, poziomu edukacyjnego, potrzeb i możliwości dzieci niepełnosprawnych.
- Dostarczenie nauczycielowi niezbędnych informacji dotyczących specyfiki niepełnosprawności po to, aby praca nauczyciela była twórcza i przynosiła spodziewane rezultaty rozwoju psychoruchowego dzieci.
Główne założenia programu to:
- Dobór treści odpowiednio do wieku i zainteresowań ucznia.
- Treści realizowane całościowo przez Bloki Tematyczne.
- Dostosowanie środków technicznych komunikowania się i przekazu wiadomości odpowiednio do indywidualnych potrzeb i problemów dziecka.
- Do oceny umiejętności szkolnych i zdobytej wiedzy wykorzystywanie Karty Opisowej Funkcjonowania dziecka jak również Karty Opisowej Aktywności ucznia.
- Praca zindywidualizowana – nauczyciel prowadzący oraz odpowiednio do każdego dziecka wolontariusz wspomagający przebieg lekcji.
- Zastosowanie technik wspomaganego pisania.
- Przeprowadzanie testów, sprawdzających dostosowanych do potrzeb i problemów dziecka.
- Wszechstronne wspomaganie rozwoju psychoruchowego i społecznego dziecka poprzez terapię pedagogiczną.
- Wyrównywanie szans edukacyjnych, dzieci z deficytami sensorycznymi – stwarzanie warunków równego startu edukacyjnego przez nacisk na prowadzoną wielowymiarową terapię psychopedagogiczną.
- Dostosowanie integracji do wszystkich typów szkół na każdym etapie edukacji w zależności od realizowanego programu nauczania i dostosowania treści edukacyjnych do potrzeb możliwości i umiejętności dzieci niepełnosprawnych.
- Twórcze inspirowanie nauczyciela do pracy dydaktyczno-terapeutycznej.
4.1 Procedury osiągania określonego celu podczas prowadzenia terapii
- W zależności od potrzeb praca w grupie rówieśniczej lub indywidualna.
- Zależnie od potrzeb i problemów dziecka oraz Jego potencjalnych możliwości rozwojowych i etapu edukacyjnego, dostosowanie realizowanych treści edukacyjnych
- Realizacja na terenie placówki szkolnej (masowej, integracyjnej, specjalnej).
- Dostosowanie komunikacji do potrzeb i problemów dziecka (zadania sprawdzające zdobyte wiadomości).
- ćwiczenia dostosowane formą, wielkością do możliwości i potrzeb dziecka;
- słownictwo dotyczy treści programowych na danym etapie edukacji, jak również otoczenia i wszystkiego, co się w nim wydarza-tłumaczymy wszystkie nowe pojęcia z którymi dziecko mogło nie mieć styczności, w ten sposób rozszerzamy słownik bierny-rozumiany,
- porozumiewanie: dostosowane do potrzeb i trudności dziecka – od form najprostszych TAK-NIE po piktogramy – system komunikacji alternatywnej, Bliss literowanie na tablicy literowej, odpowiedzi na pytania, dopasowywanie elementów przyczyna –skutek, łączenie, testy wyboru, tematyczne, na rozumienie tekstu czytanego przez nauczyciela lub opowiadanego pokazuje prawda – fałsz, tak – nie, literuje lub dobiera skojarzenia, czego tu brakuje, wykreśla to, co nie pasuje;
- pokazywanie elementów wskaźnikiem umieszczonym w ręku dziecka
- pisanie z opaską, wspomagane z przytrzymaniem nadgarstka (wyciszenie ruchów mimowolnych, większe opanowanie czynności manualnych)
- pokazywanie elementów wskaźnikiem, umieszczonym w ręku dziecka
4.2 Przykładowy zestaw ćwiczeń
- dobieranie PRZYCZYNA-SKUTEK;
- odpowiadanie PRAWDA – FAŁSZ;
- dobieranie SKOJARZEŃ;
- łączenie WYRAZÓW RYMUJĄCYCH SIĘ;
- MAGIA LITER;
- ROZSYPANE WYRAZY-tworzenie zdań;
- ROZSYPANE SYLABY-tworzenie wyrazów;
- TESTY WYBORU-do tekstu czytanego;
- TAKI SAM ELEMENT -spostrzeganie, różnicowanie, koncentracja, koordynacja;
- TAKA SAMA LITERA – jw.;
- TAKA SAMA SYLABA – jw.;
- TAKI SAM WYRAZ – jw.;
- NARYSUJ TAK SAMO-rytm proporcje;
- CO TU NIE PASUJE;
- CZEGO TU BRAKUJE;
- GDYBY……………….TO…………………….-uzupełnianie przez literowanie, dobieranie;
- EMOCJE – dobieranie uczuć do sytuacji wymyślonych i rzeczywistych;
- TESTY NA INTELIGENCJĘ – dostępne na rynku (trening);
- TRENING TABLICZKI MNOŻENIA;
- TRENING ODMIANY CZASOWNIKÓW (zwłaszcza u dzieci, które nie mówią);
- inne treningi dostosowane do potrzeb i problemów dziecka;
- wielozmysłowy przekaz wiadomości przez nauczyciela.
Do przekazu informacji wykorzystujemy:
a) komputer – programy multimedialne, Internet;
b) radio, telewizję;
c) czasopisma, wydawnictwa albumowe i inne;
d) tablice poglądowe, przestrzenne makiety;
e) inne potrzebne środki, zdeterminowane przez potrzeby ucznia;
f) komunikowanie się ucznia z otoczeniem;
g) komputer (dostosowana klawiatura, spełniająca potrzeby ucznia);
h) swobodną wypowiedź, korespondencję przez Internet z rówieśnikami, wymianę doświadczeń, kontakty towarzyskie, rozwój sfery emocjonalnej i społecznej;
i) komunikację alternatywną (Bliss, Piktogram, tablice literowe, matematyczne, tematyczne, poglądowe, testy), sprawdzanie nabytych wiadomości.
5. Program pracy nauczyciela – terapeuty
Program pracy nauczyciela zawiera kilka podstawowych elementów. Wśród nich możemy wyróżnić:
1) Zapoznanie się z diagnozą:
– psychologiczno-pedagogiczną;
– neurologiczną.
2) Diagnoza własna:
a) obserwacja:
– zachowania ruchowe;
– zachowania społeczne;
– zachowania emocjonalne;
– umiejętności, możliwości, zainteresowania ucznia;
– komunikacja.
b) karty diagnostyczne, systematyzujące wiedzę:
– funkcjonowania;
– aktywności szkolnych;
– umiejętności zainteresowań;
– stylu uczenia się.
3) Stała obserwacja w celu:
– weryfikacji informacji zawartych w kartach diagnostycznych;
– uaktualniania znajomości problemów i potrzeb dziecka;
– konstruowania i modyfikacji indywidualnego programu terapeutycznego.
4) Konstruowanie indywidualnego programu działań terapeutycznych dla potrzeb, problemów, umiejętności i możliwości dziecka. Nauczyciel musi pamiętać o zasadach prowadzenia zajęć terapii pedagogicznej.
5) Realizacja w/w programu działań terapeutycznych.
6) Współpraca z innymi nauczycielami.
7) Ewaluacja i wnioski do dalszej pracy.
Podczas swojej pracy nauczyciel – terapeuta może napotkać trudności takie jak:
– kreatywność (jej brak);
– obiektywna ocena umiejętności ucznia, Jego mocnych stron, stylu uczenia się, problemów i potrzeb;
– obiektywna ocena skuteczności działań terapeutycznych;
– odpowiedni dobór metod sprawdzających i środków dydaktycznych;
– tworzenie spójnego programu wieloprofilowego działań terapeutycznych i edukacyjnych;
Problemy, z którymi może się borykać nauczyciel pokazują, że brakuje współdziałania w zespole terapeutyczno-edukacyjnym. Jednak wielu z nich próbuje pokonywać te przeszkody, praca staje się dla nich wyzwaniem, niekiedy wręcz powołaniem. Takie osoby zyskują miano dobrego nauczyciela – terapeuty i cechują się tym, iż:
– lubią swoją pracę;
– kochają przedmiot, którego uczą i potrafią innych zarazić tą miłością;
– lubią uczniów;
– są sprawiedliwi;
– są cierpliwi
– są spokojni, zrównoważeni (wobec trudnych zachowań i sytuacji z uczniami);
– są wyrozumiali (wchodzą w empatyczne relacje z uczniem);
– są wymagający od siebie i od uczniów, ale nie wzbudzają lęku;
– mają dużą wiedzę, nieustannie się dokształcają;
– są gotowi do poświęcania się;
– mają poczucie humoru;
– są pewni tego, co robią, jednakże potrafią przyznać się do własnego błędu;
– mają dar przekazywania wiedzy w ciekawy sposób;
– potrafią słuchać innych ludzi i rozmawiać z nimi;
– wierzą w możliwości swoich uczniów;
– nie zniechęcają się niepowodzeniami;
– wbrew wszystkiemu kontynuują pracę z uczniem i zachęcają go do wysiłku;
– dostrzegają indywidualność, odrębność ucznia, potrafią to uszanować, docenić, a nawet uhonorować.
5.1. Zastosowane metody pracy
Metody pracy mogą przyjmować różnorodny charakter. Ja w swojej pracy wykorzystałam następujące formy:
- Rehabilitacja prowadząca do lepszego funkcjonowania ruchowego.
- Masaż leczniczy, przygotowujący mięśnie do wysiłku fizycznego.
- Zajęcia z logopedą, prowadzące do lepszej jakości komunikacji werbalnej, jak również podniesienie jakości funkcjonalnej (ślinotok).
- Zajęcia z psychologiem, prowadzące do równoważenia emocjonalnego technikami psychologicznymi.
- Metody Pedagogiczne dostosowane do potrzeb dziecka:
- Kinezjologia – Edukacyjna P.Dennisona;
- Metoda Dobrego Startu;
- Metoda Sensorycznej Integracji;
- Metoda 18 Struktur Wyrazowych;
- Przekaz nauczyciela materiału dydaktycznego.
- Wykorzystanie różnych technik do przekazu onformacji: video, TV, radio, magnetofon.
- Wykorzystanie eksponatów, tablic poglądowych, innych pomocy.
- Testy psychologiczno-pedagogiczne dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka niepełnosprawnego.
W XXI wieku jedną z popularniejszych metod pracy jest wykorzystanie komputera jako środka dydaktycznego, który pobudza i motywuje każde dziecko do pracy. W przypadku osoby niepełnosprawnej ruchowo komputer spełnia bardzo wiele funkcji. Przede wszystkim uczeń komunikuje się na klawiaturze Inntelykejs jak na tablicy literowej z użyciem obejmy – wskaźnika i przytrzymaniem nadgarstka, (wspomaganie nadgarstka wycisza ruchy mimowolne i stanowi o precyzji ruchu) konstruuje swoje wypowiedzi dowolne (określanie emocji i ich przyczyn, refleksje) odpowiada na zadane pytania, pisze wypracowania na zadany temat. Ponadto odpowiada na zadania, rozwiązuje testy tematyczne, poszerza swoją wiedzę szkolną za pomocą poszukiwań w Internecie oraz poprzez wykorzystanie programów multimedialnych. Również utrzymuje kontakty towarzyskie za pomocą programu, np. Gadu- Gadu, wysyła kartki Internetowe. Ma także możliwość uczenia się zasad informatycznych, obsługi programów, (jak to robić i w jaki sposób) obsługi Internetu. Komputer przyczynia się do tego, aby niepełnosprawny myślał o sobie dobrze i realizował zasadę w myśl, której uczeń głosi tezę: „Jestem pełnowartościowym, choć niepełnosprawnym człowiekiem, realizuję się, jestem aktywny, mam przyjaciół, jestem kochany i można mnie podziwiać jak innych, np. sportowców-każdy jest lepszy w czymś innym”.
Poprzez komputer uczeń niepełnosprawny staje się bardzo aktywny, pomimo niesprawności ruchowej. To bardzo podnosi Jego motywację do nauki, rozwija zainteresowania, choć tak naprawdę nie są jeszcze sprecyzowane, bo interesuje się wszystkim.
To, co jednak może stanowić przeszkodę w wykorzystaniu właśnie tego środka dydaktycznego, to dobór klawiatury, która powinna być stworzona na potrzeby konkretnego, niepełnosprawnego ucznia. Niestety na chwilę obecną nasz rynek informatyczny nie spełnia takich wymogów.
6. Jak osiągnąć sukces podczas prowadzenia Terapii Pedagogicznej?
Terapię pedagogiczną może prowadzić terapeuta, posiadający wszechstronne kwalifikacje z zakresu znajomości zasad i technik wykonywania ćwiczeń wieloma metodami. Jest to bardzo ważne, ponieważ na tej wszechstronnej wiedzy opiera się znajomość różnorodnych zadań, wpływających na tę samą funkcję. Ponadto każdy terapeuta wierzy w możliwości dziecka, wspiera je słowami: „wierzę, że potrafisz”, „dasz sobie radę”. Nigdy nie postrzega dziecka przez pryzmat jego „fizyczności”. Swoją wiedzę zdobywa poprzez pracę z osobą niepełnosprawną. Również odwołuje się do doświadczeń innych. Jednak najistotniejsze w pracy terapeuty są jego predyspozycje. Przede wszystkim taka osoba powinna być: otwarta, cierpliwa, uśmiechnięta i przyjacielska. Również starać się zbudować zaufanie do siebie samego, by uczeń żył w przeświadczeniu, iż może mu wszystko o wszystkim powiedzieć i tym samym liczyć na zrozumienie.
Oczywiście kluczową rolę podczas terapii zajmuje dziecko. Tuż przed rozpoczęciem zajęć trzeba dostosować Jemu odpowiednie warunki do pracy, do czego terapeuta wykorzystuje całą swoją wiedzę Należy zaspokoić potrzeby fizyczne dziecka, czyli powinno spożyć jakiś posiłek, zaspokoić pragnienie czy też potrzeby fizjologiczne. Kolejną niezbędną czynnością jest przygotowanie stanowiska pracy. Dziecko musi usiąść wygodnie, tak aby miał dobry kontakt z terapeutą. Również powinien posiadać różnorodne przybory, takie jak: ołówki, kredki, piórnik czy też obejma do pisania. Ćwiczenia, które będą wykonywane przez ucznia należy zapisać odpowiednią czcionką. Wykonujemy je także z gradacją trudności, ale zawsze tak, aby ćwiczenie wiązało się z pewnym trudem, wysiłkiem w osiągnięciu celu. Dziecko w ten sposób przezwycięża własne ograniczenia i widzi, że jest to możliwe – w ten sposób rośnie poziom motywacji. W trakcie przebiegu lekcji warto zapytać ucznia o jego samopoczucie, wykorzystując „tablicę uczuć”. Zachęcamy dziecko, aby opowiedziało nam, co jest wynikiem właśnie takiego stanu rzeczy, dlaczego właśnie tak się czuję. Dzięki temu osoba niepełnosprawna zyskuje równowagę emocjonalną.”. To wszystko ma wpływ na komfort i jakość pracy.
Każda terapia, prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę, powinna opierać się na ścisłych zasadach, które zostają ustalone na samym wstępie i są przestrzegane przez obydwie strony. Dziecko należy traktować poważnie, wytłumaczyć mu, na czym będą polegały zajęcia, określić ogólny jego przebieg i czas trwania. Ponadto zajęcia można wzbogacić o różnorakie nagrody, które umilą ich przebieg i będą stanowiły rodzaj motywacji do dalszej pracy.
Osoba, prowadząca zajęcia z dzieckiem niepełnosprawnym powinna współpracować z zespołem terapeutycznym, prowadzić konsultacje ze specjalistami różnych dziedzin tak, aby usprawnianie było wieloprofilowe (nauczyciel, terapeuta, psycholog, logopeda, rehabilitant). To dziecko jest podmiotem, które postrzegamy w sposób wielowymiarowy, staramy się wskazać i dokładnie określić Jego potrzeby i wspólnie je zaspokajać.
Celem nadrzędnym każdej terapii jest integracja sensoryczna. Jej przebiega opiera się na wskazaniu celu cząstkowego jakim jest najsłabsze ogniwo, np.: koncentracja uwagi koordynacja wzrokowo -ruchowa, nadpobudliwość, procesy pamięci, itd.
Każda terapia powinna charakteryzować się tym, iż jest:
a) systemowa – przebiega 3-4 razy w tygodniu;
b) konsekwentna – zawsze wykonywana wg ustaleń;
c) długotrwała;
d) atrakcyjna, co oznacza, że:
– dobór różnorodnych ćwiczeń zostaje dostosowany do potrzeb i możliwości dziecka, skorelowanych z wyznaczonym celem terapii, zgodnie z zasadą stopniowania trudności (korzystamy z różnych ćwiczeń, opisanych w literaturze, dotyczących wielu metod terapii pedagogicznej, wpływających na rozwój funkcji wyznaczonej celem terapii, np. koncentracja uwagi);
– techniki wykonania ćwiczenia są dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka (korzystamy z technik wykorzystywanych w wielu metodach terapii pedagogicznej);
– każde ćwiczenie, zadanie musi być przeprowadzone w taki sposób, aby dziecko odniosło sukces (kształtuje poziom motywacji, dobre myślenie o sobie-samoakceptacja);
– dobór treści opiera się na ćwiczeniach dostosowanych do wieku i zainteresowań (treści zbyt infantylne dla dziecka nie wzbudzają motywacji do wykonywania ćwiczeń), tu ważne jest, między innymi (dot. szczególnie dzieci z MPDz.) patrzenie na dziecko nie przez pryzmat jego fizyczności.
e) uporządkowana, co oznacza, że:
– nie ma w niej chaosu, ponieważ terapeuta wie, jak osiągnąć cel;
– schemat ćwiczeń zostaje skonstruowany według punktów wspólnych metod terapii pedagogicznej i jest przygotowaniem systemu nerwowego do podjęcia pracy intelektualnej;
– ćwiczenia są opracowane na materiale słowno – wyrazowym (słowotwórcze, wyobraźni, pamięci, ortografii itd.);
– wzbudza u dziecka poczucie bezpieczeństwa, ponieważ wie, jakich elementów może się spodziewać;
– ciekawość dziecka jest pobudzona, ponieważ terapeuta korzysta z ćwiczeń wszystkich metod terapii pedagogicznej, do których posiada kwalifikacje.
Każda terapia dotyczy określonej osoby, która stanowi indywiduum, dlatego bardzo istotne jest prowadzenie dokumentacji, w której znajduje się opis funkcjonowania dziecka, tak zwane „karty sukcesów oraz opis aktywności intelektualnych. To wszystkie zapisy stanowią informacje dla terapeuty a także Rodziców, których powinniśmy włączyć do współpracy, prowadzić z nimi rozmowy, oparte na pedagogizacji, ustalać z Nimi „kontrakty”, bowiem dzięki temu w pełni osiągniemy sukces.
6.1. Struktura zajęć
Zajęcia powinny zawierać ściśle określoną strukturę, w której możemy wyróżnić dwie części:
– Część pierwsza: ruchowa, przygotowawcza, uaktywniająca system nerwowy do pracy, przyjmowania i przetwarzania informacji;
– Część druga: poznawcza, obejmująca ćwiczenia stymulacyjno – poznawcze, opracowane dla wszystkich systemów zmysłowych: wzrokowe, słuchowe, pamięciowo – dotykowe. Ćwiczenia należy dobierać według schematu, jednakże odnosząc się odpowiednio do wieku rozwojowego dziecka i wykorzystując Jego zainteresowania. Również muszą być dostosowane technicznie do potrzeb i problemów indywidualnego dziecka. Podczas realizacji drugiej części jest stymulowany układ przedsionkowy i zachodzi tak zwana prioprocepcja.
Podczas wykonywania zestawów ćwiczeń uwzględniamy przede wszystkim orientację ciała, dokonując następujących czynności:
- Prawą ręką dziecka dotykamy ciała według „schematu ciała”, czyli od góry do dołu i od ogółu do szczegółu.
- Lewą ręką dziecka dotykamy ciała według schematu ciała jw.
- Wyciągamy prawa rękę dziecka do przodu ciała i mówimy „przód”. W ten sam sposób określamy kierunki: tył, prawo lewo, bok prawy, lewy,bok, góra, dół, prawo do góry, prawo na dół, lewo do góry, lewo na dół, itd…
- Wibrowanie ciała według „schematu ciała” – uwrażliwianie na bodźce dotykowe, uaktywnianie przewodzenia impulsu nerwowego z ciała do centralnego układu nerwowego i odwrotnie.
- Głaskanie ciała według schematu.
- Oklepywanie ciała według schematu ciała.
- Oszczypywanie ciała według schematu ciała.
- Szczotkowanie ciała według schematu ciała.
- Pędzlowanie ciała według schematu ciała.
Każde ćwiczenie powinno zawierać bardzo wyraźny komunikat słowny. Podczas wykonywania zadań stosujemy określoną formę wypowiedzi – jest to 1 os. l. poj. (mówimy w imieniu dziecka i zachęcamy, by powtarzało tak samo za nami ), na przykład:
– moja głowa jest w środku, w środku, w środku
– moje plecy są proste, proste, proste
– moje ręce są luźne, luźne, luźne
– moja buzia jest sucha, sucha, sucha
– mój język połyka, połyka, połyka ślinę
– moje nogi są szeroko, szeroko, szeroko
– moje stopy stoją płasko, płasko, płasko
– itd…
Podczas wykonywania zadań istotne jest, aby ręce dziecka zawsze były razem, (wyjątek stanowi sytuacja, gdy ręce wykonują ćwiczenia) jeśli są wolne trzymają ringo lub tyczkę, jeśli prawa ręka pracuje, to lewa trzyma w tym czasie piłkę, gąbkę woreczek z grochem lub inną rzecz, która „wypełnia” całą dłoń i odwrotnie. Wykonując zadania, włączamy muzykę, dynamizująca ćwiczenia, lecz nieabsorbującą.
Zadania, wykonywane podczas terapii pedagogicznej, mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter i cechować się innowacyjnością. W swoje pracy wykorzystuję następujące bloki ćwiczeń dodatkowych:
BLOK ĆWICZEŃ SŁUCHOWYCH
- wsłuchiwanie się w ciszę;
- rozróżnianie odgłosów (sprzęty, instrumenty, zwierzęta, pojazdy itd.);
- dopasowywanie dźwięku do obrazka;
- wystukiwanie rytmów według wzorów graficznych;
- wysłuchiwanie rytmów i tworzenie ich wzorów graficznych;
- wysłuchiwanie wyrazy w wyrazach;
- wyrazy przeciwstawne;
- dobieranie wyrazów rymujących się;
- na jaką głoskę zaczyna się wyraz;
- na jaką głoskę kończy się wyraz.
BLOK ĆWICZEŃ WZROKOWYCH
- taki sam element-konkrety;
- taki sam element-figury kształty;
- narysuj tak samo;
- układanie elementów według wzoru;
- ćwiczenia grafomotoryczne;
- współrzędne;
- wykreślanki tematyczne;
- wyrazy w wyrazach;
- rymowanki;
- wyrazy przeciwstawne;
- wyrazy o tym samym znaczeniu;
- taka sama litera;
- taka sama sylaba.
BLOK ĆWICZEŃ SŁOWOTWÓRCZYCH I WYOBRAŹNI
- dobieranie skojarzeń bezpośrednich;
- tworzenie skojarzeń bezpośrednich;
- łączenie skojarzeń w łańcuch;
- wymyślanie własnych skojarzeń;
- magia liter;
- rozsypane wyrazy;
- rozsypane sylaby;
- wzory grafomotoryczne;
- słuchanie opowiadań i kończenie ich;
- analogicznie do powyższego zadania, ale „jak się to wszystko zaczęło”;
BLOK ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH PAMIĘĆ
- kolory w pamięci;
- figury w pamięci;
- litery w pamięci;
- sylaby w pamięci;
- znikający element;
- co tu się zmieniło (na elementach konkretnych do abstrakcyjnych).
ĆWICZENIA KOORDYNACJI WZROKOWO RUCHOWEJ I KONCENTRACJI UWAGI
- ćwiczenia naprzemienne w pozycji leżącej;
- ćwiczenia naprzemienne w pozycji siedzącej;
- znak nieskończoności na kartce;
- znak nieskończoności na ścianie;
- znak nieskończoności na kartce po wężyku, trzeba liczyć punkty które się mija-doskonale koordynujące wzrok ruch i koncentracja uwagi, liczenie;
- wzory grafomotoryczne;
- dyktanda graficzne;
- narysuj tak samo.
ĆWICZENIA MYŚLENIA LOGICZNEGO
- co tu nie pasuje-konkret, element, figura, litera ,cyfra;
- czego tu brakuje, jak wyżej;
- krzyżówki, szarady, rebusy, zagadki.
Codzienne zadania wykonujemy, uwzględniając realizację określonych punktów, takich jak:
- Orientacja ciała według schematu ciała.
- Orientacja przestrzeni-kierunki od dziecka(dziecko jako centrum), kierunki od obiektów.
- Stymulacja ciała według schematu ciała.
- Korekta postawy.
- Ćwiczenia naprzemienne.
- Ćwiczenia oczu.
- Ćwiczenia rąk + stymulacja czuciowa dłoni.
- Ósemka leniwa.
- Emocje.
- Ćwiczenia według potrzeby z bloków ćwiczeń realizowane w zależności od problemów i potrzeb dziecka:
– odrabianie lekcji – używając odpowiednich form podania materiału oraz jego sprawdzenia;
– komunikacja towarzyska – wykorzystanie alternatywnych metod komunikacji;
– ćwiczenia logicznego myślenia (testy inteligencji, szarady, krzyżówki, zagadki itd.), co by było gdyby; przyczyna skutek; skojarzeniowe łańcuchy;
– ćwiczenia różnicowania i spostrzegawczości;
– ćwiczenia słowotwórcze;
– testy na rozumienie tekstu: prawda – fałsz; tak-nie; test wyboru; dopasowywania itd.
Zachowanie kolejności wykonania ćwiczeń jest istotne w procesie terapii. W zakresie każdego z punktów istnieje wiele ćwiczeń, które można skomponować tak, (inwencja twórcza nauczyciela terapeuty i Jego szeroka wiedza w tym zakresie)aby spełniały wiele funkcji.
Ćwiczenia, które wykonujemy z dzieckiem maja bardzo szerokie zastosowanie, przede wszystkim wpływają na:
- Koncentrację uwagi;
- Koordynację wzrokowo – ruchowo – słuchowa;
- Spostrzegawczość;
- Różnicowanie;
- Logiczne myślenie;
- Twórcze myślenie;
- Procesy pamięci.
7. Terapia Pedagogiczna z wykorzystaniem technik ruchowych
Tematem przewodnim tego rozdziału jest wskazanie na wybrane ćwiczenia, sposób ich wykonania i oddziaływanie na rozwój funkcji odpowiedzialnych za procesy umysłowo-intelektualne (nauka).
Prowadząc tego typu terapię, wykorzystujemy Kinezjologię Edukacyjną czyli Gimnastykę Mózgu. Zgodnie z jej teorią wszystko co jest proste, najczęściej okazuje się być genialne. Faktycznie dzieci i młodzież ćwicząca systematycznie zestawami ćwiczeń skorelowanych z dominacją Kinezjologii Edukacyjnej, osiąga zdumiewające efekty rozwijające zdolności i umiejętności, korygując tym samym deficyty (nadpobudliwość, koncentracja uwagi, koordynacja, pamięć, dysleksja w szerokim znaczeniu)
Jednak musimy pamiętać, iż sukces osiągamy poprzez wykonywanie systematycznych ćwiczeń. Trzeba być konsekwentnym i niekiedy dużo czasu poświęcić na uzyskanie określonych rezultatów (choć naprawdę już po miesiącu systematycznej pracy widać pierwsze zmiany, przede wszystkim ćwiczący czuje, jak się zmienia, choć wcale nie jest to dla Niego łatwe, lekkie i przyjemne).
Wykorzystując Metodę Dennisona skorelowaną z innymi ćwiczeniami wspomagającymi rozwój psychoruchowy dzieci i młodzieży, pracuję już ok.6 lat i moje doświadczenia są pozytywne w wypadku każdego ćwiczącego (pod warunkiem, że stosuje się do realizacji przygotowanego zestawu ćwiczeń). Metoda ta oddziałuje również na dorosłych ćwiczących! Ma to swoje proste uzasadnienie. Powszechna teoria głosi, że ruch to źródło zdrowia, który może nawet powodować pozytywne zmiany w centralnym systemie nerwowym(odsyłam do książki pt. „Zmyślne ruchy” Carli Hannaford). Tym bardziej zachęcam do poznania metody, która może wspomagać rozwój psychoruchowy naszych milusińskich, zanim okaże się, że mają problem np. dyslektyczny.
Dziecko niepełnosprawne może wykonywać sprawną pracę intelektualną tylko wtedy, gdy jego organizm jest właściwie nawodniony, a więc znaczącą rolę odgrywa tutaj woda niegazowana, która w dużych ilościach stanowi dla nas czysty tlen. Wykonując ćwiczenia zapewniamy:
– sprawny przebieg elektrycznych, chemicznych reakcji mózgu i całego systemu nerwowego;
– poprawę wszelkich umiejętności szkolnych;
– efektywne przetwarzanie i przechowywanie zdobytych informacji;
– poprawę koordynacji umysłowej i fizycznej.
Wykonując zadania z dzieckiem niepełnosprawnym, warto pamiętać o tak zwanych „punktach na myślenie”, które mają szerokie zastosowanie, przede wszystkim:
– zwiększają przepływ energii elektromechanicznej ciała;
– umożliwiają zachowanie równowagi pomiędzy prawą i lewą stroną ciała;
– zwiększają poziom energii;
– zapewniają wzrost ogólnego odprężenia;
– prowadzą do wyeliminowania „przekręcania” liter, przestawiania sylab oraz zlewania się spółgłosek.
Również ugniatanie środka czoła przez 2 min.( tzw punkty pozytywne ) prowadzi do:
– łagodzenia napięcia w nowych sytuacjach;
– eliminowania blokady pamięci;
– usprawniania uczenia się „na pamięć”.
Na koniec pragnę przedstawić zestaw ćwiczeń relaksacyjnych, które w pracy terapeuty mają szczególne znaczenie:
- Rowerek-wszystko mi się udaje.
- Leżąc na brzuchu, na lewym uchu dziecko oddycha głęboko przeponowo-wszystko mi się udaje.
Powyższy zestaw ćwiczeń w wersjach od najłatwiejszych (realizacja 1 miesiąc ), przez średnie (realizacja 1 miesiąc) do najtrudniejszych (wykonujemy 1-3 razy dziennie).
Ten zestaw uzupełniamy również o ćwiczenia orientacji ciała i przestrzeni oraz stymulacji dotykowo-czuciowej ciała tak, aby stanowiły całość stymulacji rozwoju psychoruchowego:
– koncentracji wzrokowo – ruchowo – słuchowej;
– koordynacji ciała;
– procesów pamięci;
– logicznego myślenia;
– twórczego myślenia;
– słowotwórstwo;
– wszystkie procesy wpływające na proces efektywnego uczenia się dziecka.
7.1 Przykładowy konspekt zajęć
Przykładowy konspekt zajęć zawiera zestaw ćwiczeń, które wpływają na:
– koncentrację uwagi, wydłużanie czasu pracy na materiale szkolnym;
– koordynację wzrokowo – ruchową, ćwiczenia ruchowe, orientacja ciała i przestrzeni, stymulacja czuciowa ciała(dłoni);
– spostrzeganie, kształty, sylaby proste otwarte, podobne;
– różnicowanie, kształty, sylaby proste otwarte, podobne;
– pamięć-utrwalanie kształtu litery kierunku jej pisania;
Środki dydaktyczne dostosowane do potrzeb i możliwości ucznia
– obejma do pisania;
– tablice komunikacji alternatywnej;
– tablice literowe;
– duża liniatura;
– duża kratka;
– tablice poglądowe;
– grube kredki, pisaki;
Przebieg zajęć.
- Powitanie.
- Ustalenie daty, pogody, nastroju, ważnych wydarzeń, stanu emocjonalnego(tablice tematyczne, emocjonalna).
- Zestaw ćwiczeń – ruchowe na koncentrację uwagi i koordynację wzrokowo-ruchową, utrwalenie liter.
- Temat: Jesień w parku – omówienie wyglądu parku jesienią, ptaków i zwierząt, które można tam zobaczyć (pokazanie zdjęć, obrazków, znajdujących się w albumie ).
- Test na zrozumienie tekstu PRAWDA FAŁSZ, TAK NIE ,ZAZNACZ…Dziecko na pytanie przeczytane i widziane odpowiada wyborem, gdyż jest to forma najszybsza, dająca natychmiastowy efekt i poczucie bycia zrozumiałym.
- Dalszy ciąg ćwiczeń na spostrzeganie i różnicowanie sylab.
- Pisanie wspomagane i czytanie I strukturą wyrazową.
- Przeliczanie ptaków, drzewek, krzaków, dodawanie w zakresie 10, umieszczanie wyników na osi liczbowej, określanie liczebności ptaków, drzewek i krzewów symbolem cyfry.
- Wysłuchiwanie odgłosów ptaków (magnetofon).
- Pożegnanie.
Podczas zajęć uczeń zdobywa wiedzę oraz osiąga określone umiejętności. W przypadku tego konspektu zajęć:
Wiedza to zdobywanie wiadomości na temat jesiennego parku.
Umiejętności to spostrzeganie i różnicowanie sylab, kształtów i wyrazów, pisanie liter w odpowiednim kierunku, prawidłowy kształt litery. Czytanie sylab i wyrazów I struktury wyrazowej ze zrozumieniem, różnicowanie odgłosów ptaków, przeliczanie, dopasowanie ilości elementów do symbolu cyfry. Kształtowanie umiejętności właściwego zachowania się w parku wobec przyrody i ludzi
Potrzeby:
a) Potrzeba zdobywania nowych informacji, wiedzy.
b) Potrzeba komunikowania się, odpowiadania na zadania.
c) Potrzeba uwagi ze strony nauczyciela.
d) Potrzeba uwagi i zainteresowania wykonywanym zadaniem.
e) Potrzeba uznania pochwały za wykonane zadanie.
f) Potrzeba samozadowolenia z dobrze wykonanego zadania-wzrost wiary we własne możliwości, wzrost motywacji do pracy.
7.2. Przykładowy scenariusz zajęć terapeutycznych
- Korekta postawy:
-
- moja głowa jest w środku, w środku, w środku;
-
- moje dłonie są luźne, luźne, luźne;
-
- moja buzia połyka ślinę;
-
- moje kolana są szeroko rozsunięte, szeroko rozsunięte, szeroko rozsunięte;
-
- moje stopy stoją płasko, płasko, płasko;
-
- moje plecy są proste, proste, proste;
-
- moje ramiona są luźne, luźne, luźne;
- moja głowa jest w środku, w środku, w środku;
-
- Orientacja ciała i przestrzeni.
- Stymulacja ciała:
-
- wibrowanie ciała według schematu ciała;
-
- ugniatanie rąk i nóg;
-
- rolowanie rolkami;
-
- szczotkowanie dłoni;
-
- ugniatanie uszu;
-
- pisanie na plecach znaku nieskończoności (dziecko próbuje robić na papierze to, co czuje na plecach);
- pisanie na plecach liter (dziecko odgaduje, jaka litera została „zapisana” na Jego plecach).
-
- Ćwiczenie oczu
- w pozycji siedzącej, przytrzymujemy brodę tak, aby dziecko samymi oczami śledziło ruch przedmiotu w małym zakresie kierunek prawo-lewo, góra-dół, znak nieskończoności;
- przelewanie wody z szerszego naczynia do węższego-najpierw dziecko tylko śledzi przelewanie wody, potem rękami dziecka wykonujemy ćwiczenie tak, aby dziecko nadal śledziło przelewanie wody.
- Ćwiczenia naprzemienne 100 razy (ćwiczenia naprzemienne samymi rękami).
-
- prowadzimy ręce na blacie;
-
- uderzenie dłonią w blat i ramię naprzemiennie, dłonią w blat i ucho naprzemiennie;
-
- uderzanie w pozycji siedzącej dłońmi w kolana naprzemiennie;
-
- ćwiczenia naprzemiennie na leżąco ze wspomaganiem;
-
- prowadzimy ręce z lewym uchem-prawa ręka do lewego ucha lewa ręka na nosie-ręce zmieniają się górą i dołem;
-
- prowadzimy ręce z prawym uchem-lewa ręka do prawego ucha prawa ręka do nosa-ręce zmieniają się, jak wyżej;
-
- prowadzimy ręce z prawej i lewej uchem naprzemiennie;
- prawa ręka na pępku lewa nad głową do prawego ucha i odwrotnie.
-
- Ósemki kredkami (ruch wspomagany za nadgarstek, pisak w obejmie, ćwiczenie wykonujemy z dzieckiem):
-
- 30 razy prawa ręka,
-
- 30 razy lewa ręka,
-
- 30 razy obie ręce,
- Ósemki latarką, jak wyżej
-
- Ćwiczenia dłoni:
-
- rysowanie na wewnętrznej części dłoni, 50 razy prawa dłoń, 50 razy lewa dłoń;
-
- szczotkowanie;
-
- masowanie;
-
- ugniatanie piłek jeżowych, prawa ręka, lewa ręka, obie ręce;
- nadgarstki na piłce do przodu, do tyłu, w lewo, w prawo.
-
Ćwiczenie wykonujemy razem z dzieckiem, cały czas używając komunikatu słownego -nazywamy czynności, instruujemy jak wykonywane jest ćwiczenie.
- Omówienie z opisem 1 miny.
-
- skojarzenia;
-
- sytuacja hipotetyczna, w której możemy zastosować dane uczucie;
- możliwość doboru odpowiedniej miny (uczucia) do zadanej sytuacji wymyślonej.
-
- Ćwiczenia wzrokowe – różnicowanie, analiza i synteza.
- Ćwiczenia słuchowe – różnicowanie, analiza i synteza.
- Ćwiczenia czytania i pisania według 18 Struktur Wyrazowych.
- Ćwiczenia słowotwórcze.
- Skojarzenia.
- Trening pamięci.
- Ćwiczenia mają wpływać na:
-
- koncentrację uwagi;
-
- koordynację wzrokowo – ruchowo – słuchową;
-
- pamięć-pojemność;
-
- analizę i syntezę wzrokową;
-
- analizę i syntezę słuchową;
-
- logiczne myślenie;
-
- umiejętność zadawania właściwych pytań i wyciągania wniosków;
- pobudzanie i kształtowanie wyobraźni;
-
Zestaw indywidualny powinien zawierać 10 punktów, które realizowane są całościowo dwukrotnie podczas dnia, (na początku, w środku) reszta ćwiczeń jest uzależniona od tematyki, wówczas nauczyciel sam dobiera odpowiednie formy ćwiczeń, tak, aby współgrały z realizowaną tematyką.
8. Ocena i oczekiwane kompetencje ucznia
Przewidywane kompetencje ucznia dotyczą opanowania treści edukacyjnych, ustalonych do realizacji przez nauczyciela na danym etapie edukacji. Kompetencje dziecka są determinowane przez Jego potrzeby komunikowania się, wyrażania opinii, sądów, wyrażania emocji i uczuć (rodzaj komunikowania się) oraz potrzeby psychomotoryczne, określone przy pomocy opracowanych kart obserwacyjnych, oraz własnej karty oceny.
- Karta Funkcjonowania – w niej są widoczne wszelkie zmiany, dotyczące potrzeb i problemów sensoryczno – motorycznych (opracowana).
- Karta aktywności i sposobu realizacji zadań (opracowana).
- Karta umiejętności i posiadanych wiadomości (opracowuje nauczyciel, realizujący treści edukacyjne).
Poziom oczekiwanych umiejętności dotyczy:
-poziomu koncentracji uwagi;
-doskonalenia sprawności manualnej, motorycznej;
-doskonalenia procesów analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej;
-doskonalenia procesów spostrzegania i różnicowania;
-doskonalenia procesów logicznego myślenia i myślenia twórczego;
-doskonalenia umiejętności językowych, matematycznych;
-doskonalenia procesów pamięci;
-doskonalenia analizatorów;
-doskonalenia poziomu funkcjonowania emocjonalnego i społecznego.
Nauczyciel prowadzący, ustalając treści edukacyjne dla ucznia bierze pod uwagę:
-poziom nauczania (podstawowy, gimnazjalny, licealny);
-indywidualne potrzeby i problemy psychomotoryczne ucznia;
-rodzaj placówki, w której program jest realizowany.
8.1. Pomoce dydaktyczne – omówienie
Każda pomoc powinna być dostosowana wielkością, ilością elementów i rodzajem polecenia do potrzeb i problemów motoryczno – komunikacyjnych dziecka. Również realizacja ćwiczenia musi przebiegać przy współpracy wolontariuszy.
Nauczyciel dobiera podręczniki i ćwiczenia edukacyjne zgodnie z realizowanymi treściami nauczania, biorąc pod uwagę:
– dany etap nauczania;
– określoną placówkę oświatową;
– potrzeby i problemy psychomotoryczne ucznia.
Nauczyciel musi mieć pełną swobodę w tym zakresie i ponosi całkowitą odpowiedzialność za realizację programu. To on zna najlepiej potrzeby i problemy swojego ucznia/ uczniów, specyfikę pracy, dobór środków dydaktycznych i wszelkich uwarunkowań, towarzyszących edukacji ucznia. Musi mieć możliwość korekty (rozszerzenia lub zawężenia) tak, aby najlepiej wspierać rozwój psychoruchowy ucznia niepełnosprawnego.
Warunkiem rozpoczęcia pracy z uczniem niepełnosprawnym jest wygodne siedzisko, w którym uczeń czuje się bezpiecznie. Korekta postawy zostaje przeprowadzona przez pasy zabezpieczające. uczeń wykonuje zadania szkolne na odpowiednio dużym i stabilnym stole.
Podstawka ułatwia Mu obserwację książek i innych pomocy dydaktycznych.
Zestaw środków koniecznych do prowadzenia zajęć edukacyjnych z dzieckiem z MPDz:
-
-
- Zeszyt Bliss, inny zestaw alternatywnej komunikacji dostosowany do potrzeb i problemów dziecka.
- Tablica literowa.
- Obejma na dłoń.
- Tablica matematyczna.
- Tablice tematyczne.
- Karty pracy do jednorazowego wykorzystania.
- Grube wskaźniki i pisaki, służące do pisania wspomaganego za nadgarstek.
- Taśma klejąca do unieruchomienia kartki.
- Pleksi do wykonywania ćwiczeń „pokazywanych” tak, aby kartka się nie zniszczyła.
- Klawiatura komputera dostosowana do indywidualnych potrzeb i problemów dziecka.
-
Proponowane pomoce dydaktyczne wspierające terapię i edukację ucznia z MPDz.
Zestaw Pomocniczy Terapii Pedagogicznej – Dorota Rudzińska-Friedel, B. Grzenkowicz (opracowane wzory kart pracy do realizacji – wzory do opracowywania własnych kart pracy, przydatnych do realizacji tematycznych, dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia z MPDz.)
– „Dyktanda graficzne” Z. Handzel;
– „Praca wyrównawcza z dziećmi. .”T. Gąsowska, Z. Pietrzak –Stępkowska;
– „Trudności w czytaniu i pisaniu, modele ćwiczeń ” B. Zakrzewska;
– „Od obrazka do słowa ”H. Rodak, D. Nawrocka;
– „Słucham i mówię ”D. Nawrocka, H. Rodak;
– Podręczniki szkolne na poziomie edukacji, z którego realizowane są treści edukacyjne;
– Programy multimedialne i gry dydaktyczne;
– Programy multimedialne edukacyjne;
– Encyklopedie, duże ilustracje ścienne, mapy itd.
Wszystkie pomoce dydaktyczne mają usprawnić naszą pracę, choć to my, nauczyciele tworzymy projekt zajęć, dobieramy takie formy, które będą odpowiadały uczniowi. Oczywiście monitorujemy postępu dziecka poprzez:
-
-
- Obserwacje i opis rozwoju umiejętności poznawczo-intelektualnych ucznia, Karty Aktywności, Umiejętności i Wielozmysłowego Funkcjonowania.
- Testy psychopedagogiczne – wewnątrzszkolne przeprowadzane dwa razy w roku, które mają nadawać właściwy kierunek działaniom psychopedagogicznym terapeutycznym, edukacyjnym
- Testy psychopedagogiczne dostosowane do potrzeb i problemów motoryczno -komunikacyjnych każdego ucznia.
-
Pracując z dzieckiem niepełnosprawnym, zaspokajamy wiele Jego potrzeb, takich jak:
-
-
- Wieloprofilowe usprawnianie.
- Wielozmysłowe poznawanie.
- Komunikowanie się z otoczeniem.
- Rozwój intelektualny.
- Rozwój społeczny.
- Rozwój emocjonalny.
- Zainteresowanie nauczyciela osobą ucznia (Jego potrzebami, problemami).
- Potrzeba poczucia własnej wartości (wzrost motywacji).
- Zapewniony równy start społeczny w edukacji i rozwoju psychopedagogicznym.
-
[1] B. Aruszowicz, W. Bąkowski, Dziecko kalekie jakiego nie znamy, Warszawa 1989, s. 3.
[2] M. Borkowska, ABC rehabilitacji dzieci, Warszawa 1989, s. 2.
[3] R. P. Michałowicz, Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 2001, s. 5.
Najnowsze komentarze